Մահացության դեպքերի տագնապալի աճ՝ Հայաստանի քրեակատարողական հիմնարկներում

2025 թվականի առաջին եռամսյակում Հայաստանի քրեակատարողական հիմնարկներում գրանցվել է մահվան 8 դեպք, որից 4-ը՝ ինքնասպանության։ Վերջին մահը տեղի է ունեցել մարտի 17-ին՝ «Արթիկ» քրեակատարողական հիմնարկում։ Քրեակատարողական ծառայությունից հայտնում են, որ 2024 թվականին արձանագրվել է մահվան 12 դեպք, որոնք բոլորը որակվել են որպես կենսաբանական մահեր, որոնցից 10-ը մահացել են քաղաքացիական հիվանդանոցներում։

Մեդիա կենտրոնում տեղի ունեցած «Մահեր, ինքնասպանություններ քրեակատարողական հիմնարկներում» թեմայով քննարկման ժամանակ ՀՀ արդարադատության նախարարության Քրեակատարողական ծառայության Սոցիալական, հոգեբանական և իրավական աշխատանքների բաժնի պետ Ցողիկ Ալեքսանյանը, անդրադառնալով ինքնասպանության դեպքերին, նշեց, որ այս դեպքերը ենթակա են մանրակրկիտ քննության պատկան մարմինների կողմից՝ ընդգծելով դեպքերի բազմաշերտությունը հասկանալու կարևորությունը։

Քննարկումն անցկացվեց Եվրոպական միության ֆինանսական աջակցությամբ ընթացող «Հայաստանում արդարադատության ոլորտի բարեփոխումների մշտադիտարկում»  (www.juremonia.am) ծրագրի «Մեդիան հանուն բարեփոխումների. հանրային երկխոսության խթանում քրեակատարողական և պրոբացիոն համակարգերի վերաբերյալ» ենթադրամաշնորհի շրջանակում: Ենթադրամաշնորհ իրականացնող կառույցը «Հանրային լրագրության ակումբ» ՀԿ-ն է:

«Ինքնասպանության դեպքերի վերաբերյալ որևէ պատճառ կամ ենթադրություն անելը ճիշտ չի լինի: Եվ վերջնական պատճառների մասին, որոնք օրենսդրությամբ հաստատված կարգով կհաստատվեն և կբացահայտվեն, միայն վարույթն իրականացնող մարմինը հնարավորություն կունենա մեկնաբանություններ անել»,- ասաց Ցողիկ Ալեքսանյանը:

ՀՀ արդարադատության նախարարության քրեակատարողական հիմնարկներում և մարմիններում հասարակական վերահսկողություն իրականացնող հասարակական դիտորդների խմբի անդամ Զառա Հովհաննիսյանը մատնանշեց այն բարդությունները, որոնց առնչվում են փակ հաստատություններ մուտք գործող անձինք։ «Երբ մարդը հայտնվում է ճգնաժամային իրավիճակում, շատ կարևոր է ապահովել հստակ սոցիալական աշխատանք՝ նրան օգնելու համար», – ասաց նա:

Նա ընդգծեց համակարգի ներսում սոցիալական, իրավական և հոգեբանական աջակցության կարևորագույն թերությունները, ներառյալ հոգեբանների պակասը և հոգեբանական օգնություն փնտրելու խարանը: «Քրեակատարողական հիմնարկներում հանցավոր ենթամշակույթը խոչընդոտներ է ստեղծում աջակցություն ստանալու համար, ինչը նպաստում է ինքնավնասման և ինքնասպանության դեպքերին»,- նշեց Հովհաննիսյանը։

Բացի այդ, փորձագետը մտահոգություն հայտնեց քրեակատարողական հիմնարկներում առողջապահական ծառայությունների համապատասխանության վերաբերյալ: «Անձինք ունեն առողջական խնդիրներ, որոնք վատթարանում են քրեակատարողական հիմնարկում, բացի դրանից, նաև արագ արձագանքման հետ կապված խնդիրներ կան»։

ՀՀ առողջապահության նախարարության «Քրեակատարողական բժշկության կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի Բժշկական օգնության կազմակերպման բաժնի պետ Նաիրա Բաբայանը տեղեկացրեց, որ կենսաբանական մահերի մեծ մասը տեղի է ունեցել սրտանոթային հանկարծակի դեպքերի հետևանքով։  Բաբայանը նաև անդրադարձավ այն դեպքերին, երբ դատական ​​նիստերի ձգձգումներն են նպաստել բժշկական օգնության սպասող անձանց վաղաժամ մահվանը։ «Կան խրոնիկական հիվանդություններ ունեցող անձինք, որոնք համապատասխանում են Կառավարության 825 որոշմամբ սահմանված չափանիշներին, որտեղ նշված է պատիժը կրելուն խոչընդոտող հիվանդությունների ցանկը, միջգերատեսչական հանձնաժողովները տվել են համապատասխան եզրակացություններ, սակայն դատական ​​նիստերի ձգձգման պատճառով անձը մահացել է»։

«Քրեակատարողական հիմնարկներում մահացությունների թվի աճն ահազանգում է անհապաղ բարեփոխումների մասին»,- կարծում է Զառա Հովհաննիսյանը։ Նա ընդգծում է մեխանիզմների անհրաժեշտությունը, որոնք առաջնահերթ են համարում առողջապահության ոլորտում հրատապությունը և համակարգի ներսում սոցիալական աջակցությունը։ «Ընդամենը երեք ամսում 8 մահվան դեպքով ստեղծված իրավիճակը աննախադեպ է և ահազանգ է քրեակատարողական հիմնարկներում մեր սոցիալ-հոգեբանական մոտեցումները վերանայելու համար»,- ասաց նա։

Քանի որ քրեակատարողական հիմնարկներում կալանավորների թիվը շարունակում է գերազանցել դատապարտյալների թվին, Հովհաննիսյանը կոչ է անում Կառավարությանը մշակել ավելի հստակ ռազմավարություններ այս մարտահրավերներին դիմակայելու համար:

Քննարկումն անցկացվել է Եվրոպական միության ֆինանսական աջակցությամբ ընթացող «Հայաստանում արդարադատության ոլորտի բարեփոխումների մշտադիտարկում»  (www.juremonia.am) ծրագրի շրջանակում: Բովանդակության համար պատասխանատվություն է կրում Հանրային լրագրության ակումբը, և պարտադիր չէ, որ այն արտահայտի Եվրոպական միության տեսակետները:

Քննարկման ամբողջական տեսագրությունը հասանելի է Մեդիա կենտրոնի յություբյան ալիքում՝ այստեղ։